سرمازدگی درختان در چه دمایی اتفاق می افتد؟ اقدامات بعد از سرمازدگی درختان
سرما همیشه بخشی جدانشدنی از اقلیم کشاورزی در بسیاری از نقاط ایران است البته گاهی سرمای زمستانی طبیعی است و به خواب درخت کمک می‌کند اما زمانی که این سرما در فصل رشد و گل‌دهی سر برسد به کابوسی برای باغداران تبدیل می‌شود.
سرمازدگی درختان یکی از جدی‌ترین تهدیدهایی است که می‌تواند سال‌ها تلاش یک باغدار را از بین ببرد که پرسش اصلی اینجاست: سرمازدگی در چه دمایی رخ می‌دهد و اگر چنین حادثه‌ای رخ داد چه باید کرد؟
سرمازدگی در چه دمایی رخ می‌دهد؟
دمایی که باعث آسیب درختان می‌شود ثابت نیست و به عوامل گوناگونی بستگی دارد از جمله گونه درخت، سن، مرحله رشد و حتی رطوبت محیط.
به طور کلی سرمازدگی زمانی آغاز می‌شود که دما به زیر نقطه انجماد آب (صفر درجه سانتی‌گراد) برسد اما آستانه دقیق برای هر گیاه متفاوت است.
· در مرحله خواب زمستانی
بیشتر درختان مناطق معتدل می‌توانند دماهای زیر صفر را تا حدی تحمل کنند مثلاً درختان سیب یا گلابی که وارد خواب کامل شده‌اند معمولاً تا دمای منفی ۱۵ تا منفی ۲۰ درجه هم مقاوم هستند.
· در زمان بیداری و تورم جوانه‌ها
این مرحله بسیار حساس است و جوانه‌ها وقتی شروع به متورم شدن می‌کنند دیگر نمی‌توانند سرمای شدید را تاب بیاورند که در این زمان دمای منفی ۲ تا منفی ۴ درجه می‌تواند خسارت‌زا باشد.
· در مرحله گل‌دهی
حساس‌ترین دوره برای بیشتر درختان است و دمای منفی یک تا منفی دو درجه کافی است تا گل‌ها از بین بروند که عملاً محصول سال آینده نابود شود.
· در زمان تشکیل میوه
در روزهای نخست تشکیل میوه سرمازدگی همچنان خطرناک است و دماهای منفی یک تا منفی سه درجه می‌توانند سبب ریزش یا سیاه شدن میوه‌های تازه تشکیل‌شده شوند.
بنابراین نمی‌توان یک عدد ثابت برای همه شرایط ارائه داد اما آنچه مسلم است هرچه درخت به سمت رشد فعال پیش می‌رود حساسیت آن به سرما بیشتر می‌شود.
چرا سرما چنین آسیب شدیدی می‌زند؟
هنگامی که دما پایین می‌آید آب درون بافت‌های گیاهی یخ می‌زند که این یخ‌زدگی سلول‌ها باعث پارگی غشاها و مرگ سلول می‌شود علاوه بر این تغییرات ناگهانی دما می‌تواند تعادل هورمونی درخت را بر هم بزند و فرایندهای حیاتی مانند تنفس و فتوسنتز مختل شوند و همین اتفاق ساده است که خسارت‌های میلیونی به باغدار تحمیل می‌کند.
نشانه‌های سرمازدگی در درختان
تشخیص زودهنگام سرمازدگی بسیار مهم است پس برای اینکار برخی نشانه‌ها عبارتند از:
- سیاه شدن جوانه‌ها یا گل‌ها اولین علامت در بهار.
- پژمردگی برگ‌های تازه حتی بدون تغییر رنگ اولیه.
- ترک خوردن پوست تنه یا شاخه‌ها در سرماهای شدید زمستانی.
- ریزش غیرطبیعی میوه‌های کوچک.
دیدن این نشانه‌ها به باغدار هشدار می‌دهد که باید سریعاً اقدام کند.
اقدامات بعد از سرمازدگی
وقتی درختی سرمازده شد واکنش درست و به‌موقع می‌تواند بخشی از خسارت را جبران کند از اینرو اقدامات اصلی پس از سرمازدگی عبارتند از:
1. صبر و ارزیابی دقیق
اولین واکنش بسیاری از باغداران هرس فوری شاخه‌های آسیب‌دیده است اما این عجله می‌تواند اشتباه باشد زیرا بهتر است چند روز تا چند هفته صبر شود تا میزان واقعی خسارت مشخص شود زیرا برخی شاخه‌ها که ظاهراً خشک به نظر می‌رسند احتمالا دوباره جوانه خواهند زد.
2. آبیاری مناسب
بعد از سرمازدگی آبیاری ملایم می‌تواند به کاهش استرس درخت کمک کند البته نباید آبیاری بیش از حد باشد زیرا ریشه‌ها در شرایط سرد آسیب‌پذیرترند.
3. تغذیه برگی
استفاده از کودهای برگی حاوی عناصر ریزمغذی به‌ویژه کلسیم و روی به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند همچنین محلول‌پاشی با اسیدهای آمینه یا جلبک دریایی می‌تواند مقاومت گیاه را بالا ببرد.
4. هرس اصولی
پس از مشخص شدن میزان خسارت شاخه‌های خشک یا ترک‌خورده باید هرس شوند زیرا این کار مانع از انتشار آفات و بیماری‌ها می‌شود البته بهتر است هرس سبک انجام گیرد و از حذف بی‌رویه شاخه‌ها خودداری شود.
5. محافظت از تنه
در صورت ایجاد ترک روی تنه یا شاخه‌های اصلی می‌توان با چسب باغبانی یا پوشش‌های محافظ از نفوذ بیماری جلوگیری کرد.
6. مدیریت باردهی
اگر بخشی از گل‌ها یا میوه‌ها سالم مانده باشند بهتر است میزان بار درخت کاهش یابد تا انرژی بیشتری برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده باقی بماند.
7. استفاده از محرک‌های رشد
تغذیه مناسب نقش کلیدی در ترمیم بافت‌ها دارد و استفاده از کودهای متعادل به ویژه حاوی پتاسیم و فسفر پس از سرمازدگی توصیه می‌شود تا مقاومت گیاه افزایش یابد. در این زمینه استفاده از کود گرانول هم می‌تواند به بازسازی و تقویت ریشه و شاخه‌های آسیب‌دیده کمک کند، چرا که آزادسازی تدریجی مواد غذایی را فراهم می‌سازد.
روش هایی برای پیشگیری از سرمازدگی درختان
اگرچه اقدامات بعد از سرمازدگی مهم‌اند اما پیشگیری می‌تواند خسارت را به حداقل برساند که این روش‌های پیشگیرانه شامل:
- آبیاری قبل از وقوع سرما زیرا خاک مرطوب گرما را بهتر ذخیره می‌کند.
- استفاده از بخاری یا آتش در باغ برای باغ‌های کوچک کاربردی است.
- استفاده از بادبزن‌های ضد سرما برای به‌هم زدن لایه هوای سرد در باغ‌های بزرگ.
- پوشش‌های موقت روی نهال‌ها یا درختان جوان.
- انتخاب ارقام دیرگل یکی از بهترین راهکارها برای مناطق سردسیر.
در نهایت سرمازدگی درختان اتفاقی است که بیشتر باغداران دیر یا زود با آن روبه‌رو می‌شوند که شدت آسیب بستگی زیادی به دما، زمان وقوع و نوع درخت دارد و آنچه اهمیت دارد شناخت دقیق مرحله‌های حساس گیاه و اقدامات درست پس از حادثه است.
اگر باغداری بداند در چه دمایی باید نگران باشد و چگونه بعد از سرما به درختانش رسیدگی کند می‌تواند بخش زیادی از خسارت را جبران کند زیرا تجربه نشان داده که آبیاری اصولی، تغذیه مناسب و هرس به موقع در کنار پیشگیری‌های قبل از سرما کلید عبور از این بحران هستند. برای دسترسی به نهاده‌های کشاورزی مطمئن و تخصصی، بازرگانی سرشت نهاده پیشنهاد می‌شود، زیرا علاوه بر تأمین کود و محصولات باکیفیت، مشاوره‌های تخصصی برای پیشگیری و کاهش خسارات سرمازدگی نیز در اختیار باغداران قرار می‌گیرد.
